محمدتقی فاضل‌میبدی: عدم برگزاری مراسم عزاداری محرم به دلیل کرونا، خللی در دین وارد نمی‌کند نباید مصلحت عده قلیلی که هویت صنفی آن‌ها در مراسم عزاداری است، در نظر گرفته شود. / مردم می‌توانند در خانه‌های خود زیارت عاشورا و زیارت وارث بخوانند. مردم می‌توانند در خانه‌های خود مطالعه کنند و کتاب بخوانند. با این کارها می‌توان جبران کرد؛ حتماً که نباید به جلسه و هیات رفت. قبل از حکومت صفویان و یا قبل از حکومت آل‌بویه که چنین مراسمی نبود، پس مردم چگونه این فرهنگ را حفظ می‌کردند؟
اشاره: حدود شش ماه از شیوع کرونا در کشور گذشته و این ویروس تمامی مناسبات اجتماعی را تحت تأثیر قرار داده و موجب تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها، کم رونق شدن بازارها، کاهش سفرها، لغو مسابقات ورزشی و... شده است. این بدان معناست که هرگونه تجمعی در شرایط فعلی مجاز نیست. متأسفانه آمار مرگ‌ومیر روزانه در اثر کروناویروس به بیشترین حد خود در شش ماه اخیر رسیده و روز گذشته رکورد 235 فوتی در کشور ثبت شد که جای نگرانی و تأمل دارد. در چنین شرایطی دولت خواستار برگزاری مراسم عزاداری محرم شده و رئیس‌جمهور در جلسه ستاد ملی کرونا رسماً اعلام کرده مراسم عزاداری محرم با رعایت پروتکل‌های بهداشتی برگزار می‌شود. موضوعی که با اعتراض متخصصان و کارشناسان سلامت مواجه شده است؛ دکتر مینو محرز، عضو کمیته علمی مبارزه با کرونا، برگزاری تجمعات محرم را «خطرآفرین» و «فاجعه‌آمیز» خوانده است. دکتر مسعود مردانی، دیگر عضو این کمیته نیز گفته با وضعی که کشور دارد و شاهد طغیان مجدد بیماری کروناست، «برگزاری هرگونه تجمعی جایز نیست». علیرضا رئیسی، معاون وزیر بهداشت نیز گفت: «برگزاری مراسم پرجمعیت در محرم ممنوع است.» برخی فشارها و اصرارها برای برگزاری مراسم ماه محرم در حالی صورت می‌گیرد که فریضه «حج» که عبادتی واجب و از فروع دین اسلام است، برخلاف سال‌های گذشته که با حضور میلیونی مسلمانان جهان برگزار می‌شد، امسال فقط با حضور هزار نفر از اتباع عربستان برگزار می‌شود. ستاره صبح از ابتدای هفته یادداشت‌ها و گزارش‌هایی در این خصوص منتشر کرده است. محسن حسام مظاهری، پژوهشگر مطالعات اجتماعی و آیین‌های دینی در یادداشتی که روز یکشنبه در سرمقاله ستاره صبح هم منتشر شد نوشت: «تخطی از ملاحظات و قواعد بهداشتی لازم در برگزاری عزاداری‌ها، ممکن است علاوه بر تلفات جانی، شکاف در جامعه را نیز تعمیق کند.» همچنین دکتر عماد افروغ، جامعه‌شناس و نماینده پیشین مجلس در سرمقاله روز دوشنبه ستاره صبح نوشت: «دولت لازم است به‌درستی اوضاع را کنترل و مدیریت کند و این باور را در جامعه تزریق کند که امسال ضروری است مراسم به شکل حداقلی برگزار شود.» در همین راستا خبرنگار ستاره صبح به سراغ حجت‌الاسلام محمدتقی فاضل میبدی، عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم، استاد دانشگاه مفید و از روحانیون نواندیش دینی رفت تا نظرات او را پیرامون اولویت‌های دینی در ماه محرم جویا شود. مشروح گفت‌وگوی مصطفی صباغ، روزنامه‌نگار با این استاد حوزه و دانشگاه را در ادامه می‌خوانید.
‌ ‌این که به نام دین احتمالا افراد را بیمار کنیم یا به کام مرگ بکشانیم، اتفاق بسیار بدی است عده‌ای طوری وانمود می‌کنند که گویی با تعطیلی مراسم عزاداری بناست دین از پا دربیاید عزاداری‌های امروز ما، به دلیل وجود انحراف و خرافات، بدون کرونا هم بدون آسیب نیست
حجت‌الاسلام محمدتقی فاضل‌میبدی، استاد حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با ستاره‌صبح گفت: «مردم و ملت ایران ادای احترامی که نسبت به امام حسین دارند به دلیل ظلم‌ستیزی و برای این است که جان خود را در راه آرمان‌های انسانی داد و در تاریخ چنین حرکت و مبارزه‌ای کمتر دیده‌شده است. ولی اگر خواسته باشیم اسلامی و دینی به ماجرا نگاه کنیم، این است که اگر چیزی در دین ما در تعارض با جان انسان بود و سلامتی انسان را تهدید کرد، حفظ سلامتی و جان انسان بر هر چیزی مقدم است و هر حکم دینی اگر در تعارض با جان و سلامتی انسان باشد باید تعطیل شود.»
اهمیت جان و سلامتی
این استاد حوزه در ادامه صحبت‌های خود تاکید کرد: «حتی اگر انسان احتمال این مسئله را بدهد که جان و سلامتی اش در خطر است، نباید روزه بگیرد. حتی اگر انسان در وقت نماز احتمال بدهد که سقف خراب می‌شود، نباید نماز بخواند بلکه باید به‌جای دیگر برود. جان انسان در دین اسلام بسیار مهم است و این ترس عقلایی است. در حج نیز اگر احتمال خطر بدهید، باید حج را برای حفظ جان خود تعطیل کنید. همان گونه که مراسم حج امسال نیز در عربستان بسیار محدود شده است. بنابراین باید گفت مراسم عاشورا نیز ضمن اینکه برای ما ایرانیان بسیار مهم است، عملی مستحبی است و واجب نیست. اگر نظر کارشناسان بر این باشد که ممکن است و احتمال دارد در عزاداری‌ها و احیای مراسم شیوع بیماری بیشتر شود، می‌توان گفت حتی برگزاری آن نه‌تنها مستحب نیست، بلکه حرام است. چون احتمال شیوع زیاد است و نباید برگزار کرد.»
تجمعات محرم
حجت‌الاسلام فاضل‌میبدی تاکید کرد: «من از رئیس‌جمهور محترم تعجب می‌کنم. چرا به‌گونه‌ای صحبت کردند که ما حتما مراسم محرم را برگزار می‌کنیم و از شرط زدن ماسک گفتند؟ امروز در روستاها چه کسی ماسک می‌زند؟ اصلاً چه کسی ماسک گیرش می‌آید؟ افراد زیادی در جامعه حتی پول خرید ماسک ندارند. نیمی از مردم به هر دلیل از ماسک استفاده نمی‌کنند. حتی در پایتخت که شهر پیشرفته‌ای است، بسیاری از مردم ماسک نمی‌زنند. ضمن آن که رسم و رسوم این ماه به گونه‌ای است که در ماه محرم مراسم عزاداری، آشپزی و سایر مراسمات برگزار می‌شود و مردم در تکایا و حسینیه‌ها در کنار هم می‌ایستند یا می‌نشینند و غذا می‌خورند؛ درنتیجه کنترل جمعیت مشکل است و حفظ پروتکل‌های بهداشتی در چنین وضعیتی بسیار سخت است. بنابراین نباید اجازه داد مراسم به هر قیمتی برگزار شود و به نظر من باید این فضا را در نظر گرفت، چون این که به نام امام حسین و به نام دین هزاران انسان را بیمار کنیم و تعداد زیادی را به کام مرگ بکشانیم، اتفاق بسیار بدی است.»
بدبینی نسبت به دین
عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم در پاسخ به این پرسش خبرنگار ستاره صبح مبنی بر این که حضور بخشی از اقشار جامعه در مراسم محرم بدون رعایت ضوابط و پروتکل‌های بهداشتی، چقدر ممکن است تصویر دین و مذهب را در جامعه تضعیف کند، گفت: «اگر چنین اتفاقی بیفتد و قوانین بهداشتی رعایت نشود و اصول زیر پا گذاشته شود و آمار ابتلا و فوتی‌ها بالا برود، بدبینی و یاس ایجاد می‌کند؛ به‌ویژه برای جوانان و تحصیل‌کرده‌ها که دین را پکیجی برای سعادت انسان می‌شناسند. به عقیده من دولت و روحانیون و رسانه‌ها باید تبلیغ کنند این مراسم مستحب است و تعطیلی آن برای حفظ سلامتی انسان‌ها هیچ اشکالی ندارد. عده‌ای مسئله را جوری تبلیغ می‌کنند که گویی با تعطیلی این مراسم بنا است دین از پا دربیاید. البته به عقیده من این مراسم حتی بدون کرونا نیز به دلیل شکل و شیوه برگزاری و برخی مداحان و مداحی‌ها در سال‌های اخیر، باعث وهم نسبت به دین و انحراف نسبت به اصول اخلاقی دین شده و می‌شود و حالتی بسیار بدبینانه ایجاد می‌کند و به‌نوعی ترویج خرافات است. عزاداری‌های ما امروز بدون کرونا هم آسیب‌دیده است چه برسد به اینکه کرونا نیز باشد و عده‌ای گرفتار شوند قطعاً آسیب‌پذیرتر خواهد شد.»
فرهنگ ظلم‌ستیزی
حجت‌الاسلام فاضل‌میبدی در ادامه با اشاره به این که فرهنگ عاشورایی از بین نمی‌رود، افزود: «فریضه حج از مراسم عاشورا واجب‌تر است، اما امسال حج تعطیل شد. با وجود آن که دعوت به حج در قران آمده است و از فروع دین به شمار می‌رود، ولی با تعطیلی امسال، خللی به این فرهنگ دینی وارد نمی‌شود. زمانی خلل وارد می‌شود که ما به نام دین کاری انجام بدهیم که جان انسان‌ها را تهدید کند. متأسفانه عده‌ای دین را به‌گونه‌ای ترویج کرده‌اند که فکر می‌کنیم اساس و پایه اسلام حفظ این نوع شعائر است. هدف اسلام حفظ جان انسان‌ها و کرامت انسان‌ها و سلامتی انسان‌ها و راحتی انسان‌ها است؛ هدف دین این است و اگر این موارد به خطر بیفتد، اسلام به چه دردی می‌خورد؟ شعار مهم اسلام و قرآن، تحقق عدالت اجتماعی است تا در جامعه عدالت محقق شود. ما این روزها حرکت‌های زیادی را برخلاف عدالت اسلامی می‌بینیم و ناراحت نیستیم و می‌گوییم مسئله‌ای نیست. به نظر من تحقق عدالت در جامعه بسیار مهم‌تر از این شعائر است؛ چون امام حسین (ع) دعوایی شخصی یا قوم و قبیله‌ای با یزید نداشت که بخواهد جان خود و خانواده و اصحابش را در این راه فدا کند؛ بلکه مسئله عاشورا تقابل عدل و ظلم بود. دستگاه امویان دستگاه ظلم بود و امام حسین در مقابل آن ایستاده است. مگر ظلم چیست؟ اگر ما نتوانیم در خصوص کرونا مدیریت داشته باشیم و نتوانیم کنترل کنیم ظلم کرده‌ایم. و ظلم چیزی است که امام با آن مبارزه کرده است.»
راه‌های جایگزین
این روحانی نواندیش دینی در ادامه در پاسخ به این سوال که افرادی که دل در گرو دین و باورهای دینی داند، از چه راه‌های جایگزینی می‌توانند فرهنگ عاشورایی را حفظ کنند، یادآوری کرد: «مردم می‌توانند در خانه‌های خود زیارت عاشورا و زیارت وارث بخوانند. مردم می‌توانند در خانه‌های خود مطالعه کنند و کتاب بخوانند. با این کارها می‌توان جبران کرد؛ حتماً که نباید به جلسه و هیات رفت. قبل از حکومت صفویان و یا قبل از حکومت آل‌بویه که چنین مراسمی نبود، پس مردم چگونه این فرهنگ را حفظ می‌کردند؟ اتفاقا در زمان ائمه معصومین نه هیئت و نه عزاداری بود، کجا مردم تکیه داشتند و حسینیه‌ها کجا بودند؟ این موارد از قرن‌های بعدی، به خصوص از دوران صفویه اضافه شد که آنان می‌خواستند برای ایستادن در مقابل عثمانی‌ها، فرهنگ شیعی را به اشکال نمادین درآورند تا مردم را پایبند به شیعه کنند. تاریخ به این صورت است. بنابراین هیچ لزومی ندارد ما حتما در مراسم عزاداری شرکت کنیم.»
منطق به جای مصلحت
حجت‌الاسلام فاضل‌میبدی در پایان در پاسخ به این سوال که اگر دولت با فشار اقشاری در معذوریت قرار بگیرد چه راهکاری پیش رو خواهد داشت، تاکید کرد: «دولت باید تابع منطق باشد و نه مصلحت. ما باید مصلحت جامعه و مصلحت کل ملت را منظور کنیم. مردم نیز راضی به رخ دادن اتفاقات بد نیستند. نباید مصلحت عده قلیلی را که کسب و هویت صنفی آن‌ها در زنده ماندن این مراسم است در نظر گرفته شود. شیوع دادن یک ویروس خطرناک به مصلحت مردم و جامعه نیست. رئیس‌جمهور در این مورد باید محکم بایستد و بگوید هر چه کارشناسان گفته‌اند باید انجام شود، نه اینکه خود ترویج کننده باشد. وزارت بهداشت با کارشناسانش باید نتیجه‌گیری کنند و نظر بدهند. تجربه نشان داده است برگزار شدن این مراسم در چنین شرایطی به مصلحت نیست. ازاین‌رو باید قرنطینه را حفظ کرد و سلامت جان انسان‌ها را تضمین کرد.» در پایان لازم به یادآوری است که کمیته اطلاع‌رسانی ستاد ملی مدیریت و مقابله با کرونا، با توجه به نزدیک شدن ایام محرم و برگزاری آیین‌های سوگواری سیدوسالار شهیدان، اطلاعیه‌ای را با تاکید ویژه بر رعایت «دقیق و کامل دستورالعمل‌های بهداشتی از سوی مردم، سخنرانان و مسئولان هیئات مذهبی، تکایا و حسینیه ها» در ایام ماه محرم منتشر کرد.

سید ابوالفضل موسویان استادیار دپارتمان الهیات دانشگاه مفید به تشریح پیامدهای دوری مردم از حاکمان از منظر امام علی(ع)، پرداخت و گفت: اختلاف کلمه، افزایش دغل‌بازی در دین و غلبه مناسک‌گرایی بر روح دینی از جمله این پیامدها است.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدابوالفضل موسویان، عضو مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم، در نشست علمی «پیامدهای جدایی مردم از حکومت در کلمات امیرالمؤمنین(ع)» که در پژوهشکده اندیشه دینی معاصر برگزار شد، گفت: اگر حکومت بخواهد سیاست‎هایی را اجرا و اعمال کند، بدون همراهی مردم، موفق نخواهد شد؛ لذا فاصله میان مردم و حکومت، نگران‌کننده است، زیرا حکومت باید مشروع و مقبول باشد تا بتواند کارهای جامعه را به پیش ببرد.
استادیار دپارتمان الهیات دانشگاه مفید با بیان اینکه البته برخی حکومت‌ها ممکن است مدتی با قوه قهریه برخی امور را به پیش ببرند، ولی در درازمدت امکان ادامه این مسیر وجود ندارد، افزود: دغدغه گسست میان مردم و حکومت در طول تاریخ وجود داشته است. امام علی(ع) در خطبه ۲۱۶ نهج‌البلاغه(۱) که در جنگ صفین ایراد شده، به بحث حقوق متقابل مردم و حاکم(رعیت و والی) پرداخته و فرموده‌اند که اگر رعیت بخواهد اصلاح شود، جز با اصلاح حاکمان تحقق نخواهد یافت.
موسویان تصریح کرد: در تعبیر دیگری از مولا بیان شده که مردم به حاکمانشان شبیه‌تر هستند تا به پدرانشان؛ یعنی تأثیر اخلاقی حاکمان تأثیر زیادی بر مردم دارد و از تأثیر خانوادگی هم بیشتر است؛ این مسئله جای تأمل دارد و باید بحث شود که تعبیر امام از منظر جامعه‌شناسی چگونه است؟
استادیار دانشگاه مفید با بیان اینکه امیرالمؤمنین در جای دیگری فرمودند کسی که می‌خواهد مردم را اصلاح کند، ابتدا باید خودش را تأدیب و اصلاح کند، اضافه کرد: امام در خطبه یادشده فرمودند که «وَ إِذَا غَلَبَتِ الرَّعِيَّةُ وَالِيَهَا أَوْ أَجْحَفَ الْوَالِي بِرَعِيَّتِهِ، اخْتَلَفَتْ هُنَالِكَ الْكَلِمَةُ وَ ظَهَرَتْ مَعَالِمُ الْجَوْرِ وَ كَثُرَ الْإِدْغَالُ فِي الدِّينِ...؛ اگر مردم بر والی چیره شدند یا اینکه والی و حاکم بخواهد بر رعیت ستم کند، هر دو یک تأثیر دارند؛ یعنی چه مردم حکومت را قبول ندارند و هر کاری می‌خواهند بکنند و چه اینکه حکومت، مردم را مجبور به کاری بکند، در هر دو صورت آثار بدی دارد.
نتایج دوری مردم و حکومت
وی اضافه کرد: اولین اثر آن است که اختلاف کلمه به وجود می‌آید که دردناک، مشکل‌ساز و منشأ بسیاری از مفاسد است. دومین اثر منفی این پدیده آن است که نشانه‌های ظلم، ظاهر می‌شود؛ چون این دو با هم هماهنگ نیستند، یکی باید بر دیگری ظلم کند و از مسیر عدالت خارج شود.
موسویان تصریح کرد: پیامد منفی دیگر دوری مردم و والیان و زیاد شدن دغل‌بازی در دین است؛ یعنی حکومت، چیزهایی را به دین اضافه می‌کند تا مردم باور کنند و معتقد شوند که این مسئله دستور دینی است؛ چنین دینی پر از خرافات و سرگرم‌کننده برای انحراف مردم از مسائل اصلی است. گاهی اندیشه‌هایی درست می‌کنند که منشأ دینی ندارد و تنها برای دلخوش کردن مردم به این موضوع است که دین در جامعه وجود دارد.
 استادیار دپارتمان الهیات دانشگاه مفید، ادامه داد: در دوره بنی‌امیه همین اتفاق رخ داد و آنچنان ظواهر دینی تبلیغ شد که نماز جماعت و جمعه و مناسک با شکوه برگزار می‌شد، ولی به اصل دین، مشروعیت حکومت و انطباق آن با اهداف پیامبر توجهی وجود نداشت؛ نقل شده که معاویه از ابن عباس پرسید که چه می‌کنی و او گفت تفسیر قرآن می‌کنم؛ معاویه برای بقای حکومتش، او را از تفسیر منع کرد.
وی افزود: اجازه می‌دادند که قرآن با صوت و لحن زیبا و قرائت‌های مختلف خوانده شود، اما از تفسیری که بر ضد حکومت باشد، منع می‌کردند. ظاهر کلام امام این است که اساساً همه حکومت‌ها از مقدسات و اندیشه‌های مقدس در میان مردم بهره‌برداری‌های خود را دارند و این اختصاص به حکومت‌های اسلامی هم ندارد؛ یعنی اگر این اتفاق در هر جامعه‌ای رخ دهد، حاکمان در اعتقادات و اندیشه‌های مردم دخالت کرده و به آن جهت مدنظر خود را می‌دهند.
وی افزود: امام در ادامه فرمودند: «وَ تُرِكَتْ مَحَاجُّ السُّنَنِ، فَعُمِلَ بِالْهَوَى وَ عُطِّلَتِ الْأَحْكَامُ وَ كَثُرَتْ عِلَلُ النُّفُوسِ ...، یعنی اگر سنت‌های درست و مستقیم در بین مردم(که صرفاً باورهای دینی هم نیست)، ترک شد؛ در این صورت مردم به جای پایبندی به سنت‌ها و رسوم خوب به هوا و هوس و خواسته‌های خود عمل می‌کنند و به قول معروف هر کسی به فکر بیرون کشیدن گلیم خود از آب است، و نتیجه دیگر هم اینکه احکام و فرائض شرعی هم تعطیل می‌شود.
موسویان تصریح کرد: نقل شده ابوذر وقتی از شام برگشت به دارالخلافه عثمان رفت و دید که اموال و غنائم زیادی در نزد عثمان است؛ عثمان گفت خوب است من این اموال را نگه دارم تا مال زیادتری به دست آید و بعد تقسیم کنم و ابوذر به او فرمود: این خلاف کار پیامبر است، زیرا ایشان اموال بیت‌المال را سریع توزیع می‌کردند تا به دست فقرا و نیازمندان برسد.